Edelhert
Snelmenu
Loopsporen
Vraatsporen
Haren
Gewei
Uitwerpselen
Schuurbomen
Zoelen en overige bronstsporen
Bovenop het Wild
Loopsporen
De prenten van een volwassen edelhert zijn groot, en -omdat een edelhert zwaar is- drukken ze diep af. De breedte is bij het mannelijke hert ± 6,5 cm en bij de hinde ± 4,5 cm. De vorm van een edelhertenprent is die van een “broodje hamburger” op zijn kant. De bovenste punten van de hoeven zijn bij edelhert ronder dan bij bijvoorbeeld damhert. Een kalf heeft wel spitse hoeven. Bij een mannetjes edelhert zijn de voorhoeven duidelijk groter dan de achterhoeven. Wanneer ze een gewei dragen, kunnen ze de twee schalen iets spreiden voor meer stabiliteit. Bij een hinde is het verschil in grootte tussen voor- en achterhoef kleiner. De ruimte tussen de twee schalen neemt bij de hinde naar voren toe.
Verwarring van edelhertsporen met sporen van een zwijn is mogelijk. Bij een edelhert is echter de paslengte veel groter. Ook loopt een edelhert veel vaker in een rechte lijn, terwijl een zwijn meer scharrelt. De bijhoeven van het edelhert staan recht achter de voorhoeven, in tegenstelling tot die bij het zwijn die schuin aan de buitenkant achter de voorhoeven staan.
Het mannelijke hert (bovenste spoor) heeft als basisgang de stap, waarbij de hoef van de achterpoot op de afdruk van de voorhoef terecht komt. De prenten zijn dan dubbelprenten. Omdat bij het mannelijke hert de hoef van de voorvoet groter is dan de hoef van de achtervoet, zie je daar dubbelprenten waarbij nog een deel van de voorhoef zichtbaar is. Het spoor van het mannelijke hert is breder (de borstkas is immers ook groter), dan dat van een hinde (onderste spoor). De prenten van hinde wijzen meer recht vooruit dan bij het mannelijke hert. Volwassen edelherten leven een groot deel van het jaar in groepen (roedels) van hetzelfde geslacht bij elkaar. De bronsttijd is hierop een uitzondering.
Op de bovenstaande foto zien we het verschil tussen de voorhoef van een hinde (links) en het mannelijke hert (rechts). De lengte van het zoolkussen is ca. 1/3 van de hoef (een onderscheid t.o.v. damhert). Let op de toenemende ruimte tussen de schalen bij de hinde.
Meer over de bijhoeven van edelherten in deze korte video.
Bovenstaande foto laat de afdrukken van een hinde zien.
Prenten van een mannelijk hert, de rechter prent is van de voorhoef, die duidelijk een wat rondere vorm heeft en groter is.
Tenslotte hier de foto van de prenten van een kalf, kleiner en spitser. Een edelhertkalf is al snel een vrij groot dier, zeker t.o.v. een ree.
Edelhertsporen zijn op zand goed zichtbaar, in het gras wordt het lastiger. Soms zijn dan de afdrukken wel te zien en ook te voelen. We noemen dit soort afdrukken ook wel slotjes.
Een edelhert in stap. Eén been wordt telkens verplaatst waarbij de hoef van de achtervoet dáár geplaatst wordt waar de hoef van de voorvoet van dezelfde zijde heeft gestaan.
Een edelhert in draf. De benen bewegen diagonaal tegelijkertijd; het rechterachterbeen beweegt gelijktijdig met het linkervoorbeen en vice versa. Edelherten kunnen ook een draf lopen in telgang. Daarbij bewegen beide benen van dezelfde zijde tegelijkertijd; het rechterachterbeen en rechtervoorbeen en het linkerachterbeen en het linkervoorbeen.
Vraatsporen
Edelherten strippen soms de bast van bomen. Dit gebeurt met name in de winter wanneer er minder zachte plantengewassen te vinden zijn. In de zomer dient het ook als ballast tegenover de zachte gewassen die dan volop te vinden zijn. Het is te onderscheiden van vegen met het gewei (wat edelherten ook doen) omdat de zijtakken van de boom nog aanwezig zijn. Ook zijn er bij het strippen geen diepe groeven te vinden van de geweipunten.
Hertachtigen hebben in de bovenkaak voorin geen tanden. Ze zetten de ondertanden in de bast en trekken dan repen los naar boven. Bovenaan worden deze losgetrokken van de boom. Hierdoor blijven vlaggetjes achter. Vooral in het voorjaar wanneer de sapstroom goed op gang is gekomen en de bast losser rond de boom ligt, trekken ze makkelijker hele repen van de boom.
De bast is een aanvulling op het normale voedsel van bijvoorbeeld knoppen en grassen. In natuurgebieden met paarden is verwarring mogelijk met hun vraat. Omdat paarden echter ook tanden boven hebben, ontstaat een ander vraatpatroon. Ook damherten eten bast. Het onderscheid tussen damhert en edelhert is moeilijk te maken. Over het algemeen kan edelhert hoger reiken. Kijk naar aanvullende sporen zoals prenten en of damherten voorkomen in het gebied.
In deze video uitleg over de bastvraat van hertachtigen.
Edelherten vinden de verse knoppen van struiken en planten lekker en houden zo de vegetatie klein. Vaak kan een tak of de hoofdstam in het midden wèl doorgroeien, zoals hierboven, wat soms heel vreemde boomvormen tot gevolg heeft.
Ook van hulst wordt er gegeten. Deze plant heeft een verdediging tegen vraat van hoefdieren ontwikkeld. Het zijn vooral de bladeren op lagere hoogte waar die dieren bij kunnen komen die stevige stekels op de bladeren hebben. Desondanks wordt er van gegeten.
In bossen waar grote hoefdieren voorkomen is de vraatlijn vaak goed te zien. Tot op de hoogte waar ze bij kunnen worden de bladeren, en in de winter de knoppen, allemaal weggegeten.
Haren
Haren kunnen gevonden worden in legers of aan schuurbomen en bomen langs wissels. Net als bij de andere hertachtigen zijn de haren hol en knakken in scherpe 90 graden hoeken wanneer ze te ver doorgebogen worden. Een ander kenmerk voor hertachtigen is dat de haren licht golvend zijn.
In zoelen (zie hieronder bij zoelen) is het tijdens de bronst goed haren zoeken. Zoelen worden ook door zwijnen gebruikt.
Gewei
Het edelhert verliest in het voorjaar het gewei. Dit groeit vervolgens weer aan totdat het gewei klaar is voor gevechten in de bronsttijd. De geweivorm is uniek voor elk dier (zoals hierboven te zien is op de foto). Zo kan een boswachter herkennen of een bepaald hert nog leeft. Het gewei wordt elk jaar groter, totdat het dier zo oud is dat het gebit versleten is. Dan kan het dier minder voedsel tot zich nemen en wordt het gewei kleiner (het is teruggezet). De rozet (aanhechting aan de schedel) groeit nog wel door in grootte.
Uitwerpselen
Edelherten produceren capsule- of eikelvormige uitwerpselen. De uitwerpselen van een hinde zijn kleiner dan die van een hert. Ze zijn aan de boven- en onderzijde hetzelfde gevormd (plat of rond). Die van het mannelijke hert hebben aan één kant een puntje en zijn aan de andere kant ingedeukt. Omdat hertachtigen herkauwers zijn, bestaat de inhoud uit zeer fijne plantaardige resten.
Uitwerpselen van een hinde.
Uitwerpselen van het mannelijke hert.
Vormen en kleuren van de uitwerpselen kunnen variëren. Verse uitwerpselen zijn groener. Wanneer het voedsel veel vocht bevat, blijven de losse keutels vaker aan elkaar kleven in klonten. In de winter komt er minder vocht met het voedsel mee en zijn de uitwerpselen droger en vallen in losse keutels op de grond.
Schuurbomen
Gedurende de zomer vegen edelherten de afstervende en jeukende bast van het gewei af door deze langs kleinere boompjes te schuren. Ze kiezen daarvoor flexibele boompjes die meebuigen zodat de bast beter van het gewei geschuurd wordt.
Tijdens de voorbronst en tijdens de bronst slaan de herten (mannelijke edelherten) onder invloed van hormonen met hun gewei tegen grotere bomen. Ze laten daarbij ook diepe groeven achter in het hout. Kleinere bomen en struiken kunnen hierdoor behoorlijk beschadigen.
De leidende hinde, ook wel matriarch of leidhinde genoemd, markeert bomen door met de zijkant van het hoofd erlangs te schuren. De tanden laten daarbij schuursporen achter.
Zoelen en overige bronstsporen
Net als zwijnen maken edelherten gebruik van zoelen. In de bronsttijd wentelen de edelherten zich ook in het zand, gemengd met hun urine.
Tijdens de bronst krassen de mannelijke edelherten woest met hun gewei over de grond. Hier is dat gedaan op een zandpad, waardoor de krassen goed te zien zijn. Midden rechts, en links van het midden enkele prenten van het hert. Hieronder een video waarin het spoor gemaakt wordt.
Bovenop het Wild
In deze Bovenop het Wild meer over de bronst, de voortplantingsperiode van het edelhert die elke herfst plaatsvindt.